सध्या रशिया – युक्रेनमुळे युद्ध हा चर्चेचा विषय बनलाय, त्यामुळे अनेक जुन्या घटना पुन्हा आठवल्या जातायेत, पहिलं महायुद्ध, दुसरं महायुद्ध, पानिपतची लढाई, प्लासीची लढाई. त्यावेळच्या सैनिकांच्या शौर्याचे सुद्धा गोडवे गायले जातायेत. पण या सगळ्यात हिंडनच्या नदीवर झालेला क्रांतिकारकांचा लढा मात्र विसरला जातोय.

गोष्ट 1857 च्या युद्धाची ज्याला भारताचा पहिला स्वातंत्र्य संग्राम म्हटलं जातं, ही आजपर्यंतच्या जगाच्या इतिहासातील सर्वात मोठी सशस्त्र चळवळ होती. सैनिकांबरोबरचं प्रत्येक जाती धर्माचे, पिडीत शेतकरी, मजूरांची ही सशस्त्र चळवळ होती. ज्याला युरोपाचे महान विचारवंत कार्ल मार्क्स  यांनी लभांडवलशाहीविरुद्धचा लढा असं म्हंटलं.

तो काळ सगळ्या जगासाठी अशांततेचा काळ होता, युरोपीय देशांमध्ये वसाहत करण्याची स्पर्धा तर युरोपात औद्योगिक क्रांती सुरू होती.  ब्रिटीशांकडे उत्कृष्ट शस्त्र आणि दळणवळणाची साधने होती, पण त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे ब्रिटिश सैन्याची गीनती जगातील सर्वात प्रशिक्षित सैन्यात व्हायची.

मेरठच्या कोतवालीत कोतवाल धनसिंग गुर्जर यांच्या नेतृत्वाखाली पहिले स्वातंत्र्ययुद्ध सुरू झाले, त्यानंतर दोन दिवसांनी गाझियाबाद आणि बुलंदशहरात सुद्धा याचे पडसाद उमटले आणि पाहता पाहता दादरी  बुलंदशहरच्या  क्रांतिकारकांनी सिकंदराबाद, गाझियाबाद आणि बुलंदशहर ताब्यात घेतले.

  या क्रांतिकारकांचे नेतृत्व दादरीचे राजा राव उमराव सिंग भाटी करत होते आणि दुसरीकडे त्याचा जवळचा मित्र मलागढचा नवाब वलीदाद खान करत होता.  मुघल सम्राट बहादूर शाह जफर, जो क्रांतिकारकांनी एकमताने निवडलेला नेता होता, त्याने पश्चिम उत्तर प्रदेशची कमान नवाब वलीदाद खान आणि राजा उमराव सिंग भाटी यांच्याकडे सोपवली.

इंग्रज मेरठचा पुन्हा ताब्यात घेतील याची दाट शक्यता होती, कारण मेरठ मंडळ क्रांतिकारकांना अन्नधान्य, खाद्यपदार्थ आणि इतर वस्तू पुरवत होते. व्हायचं येते झालं, लष्करी छावणीतून ब्रिटिश जनरल बर्नार्ड यांच्या नेतृत्वाखाली इंग्रजांची मोठी फौज दिल्लीवर हल्ला करण्यासाठी निघाली, पण जनरल बर्नार्डने दिल्लीवर हल्ला करण्यापूर्वी मेरठचा ताबा घेतला.

जनरल बर्नार्डने पुढचा प्लॅन आखण्यातसाठी  दूसऱ्या ब्रिटिश सैन्याचे नेतृत्व करणाऱ्या जनरल आर्कलेड विल्सनला गाझियाबादमधील हिंडन नदी पार करून भेटण्यासाठी गुप्त संदेश पाठवला.  ही माहिती सम्राट बहादूर शाह जफरपर्यंत पोहोचली, त्याने मुघल राजपुत्र मिर्झा अबू बकर आणि नवाब वलीदाद खान यांना क्रांतिकारी राष्ट्रवादी सैन्यासह हा हल्ला थांबवण्यासाठी पाठवले.  मिर्झा अबू बकर आणि नवाब वलीदाद खान यांनी दादरीचे राजा उमराव सिंग भाटी यांच्याकडे मदत मागितली.

अशा पद्धतीने क्रांतिकारकांची राष्ट्रवादी सेना राजा उमराव सिंग भाटी यांच्या नेतृत्वाखाली हिंडनच्या काठी पोहोचली, जिथे ब्रिटिश सैन्य जनरल विल्सनसह मेरठहून येणार होते.  ब्रिटीश सैन्य नदी ओलांडू नये आणि दोन्ही ब्रिटीश सैन्याला भेटण्यापासून थांबवावे म्हणून भारतीयांनी हिंडन नदीचा पूल पाडला!

क्रांतिकारी सैन्य तेथे नदीच्या काठावरचं थांबलं होतं आणि शेवटी 30 मे 1857 रोजी ब्रिटीश सैन्य आणि क्रांतिकारक सैन्य यांच्यात मोठं युद्ध सुरू झालं.  इंग्रजांकडे तोफखाना, कुशल घोडदळ, तोफखाना, पायदळ प्रशिक्षित सैन्य अग्निशमन तोफ, दारुगोळा.

तर दुसरीकडे भारतीयांकडे होत्या फक्त मोजक्या तोफा, शेतकरी लढवय्ये, लुटलेली शस्त्रे, घोडदळ आणि पारंपारिक शस्त्रे.  उंच टेकडीवर उभे असलेले भारतीय क्रांतिकारी सैनिक इंग्रजांच्या दिशेने वळले आणि त्यांच्यावर तुटून पडले, इंग्रजी सैन्याला हे भारी पडायला लागलं.  त्यानंतर ब्रिटिश सैन्याने भारतीय सैन्याच्या डाव्या बाजूवर हल्ला केला, ज्यामुळे क्रांतिकारकांना माघार घ्यावी लागली.

पण यानंतर भारतीय सैन्याने एक रणनीती आखली, जेव्हा ब्रिटीश सैन्य तिथे पोहोचले तेव्हा काही शूर सैनिकांनी स्वतःच्या तोफगोळ्या आणि दारूगोळा पेटवला ज्यामुळे ते स्वत: शहीद झाले, परंतु त्याच वेळी अनेक ब्रिटीश सैन्य देखील जळून राख झाले. यात काही इंग्रज अधिकारी आणि सेनापती सुद्धा होते.

भारतीय सैनिकांनी ब्रिटीश सैन्यावर आपले हल्ले सुरूच ठेवले आणि इंग्रजांच्या शौर्याचा आणि श्रेष्ठत्वाचा अभिमान मातीत मिसळला, प्रचंड प्रशिक्षित ब्रिटिश सैन्याने भारतीयांच्या शूर सैन्यासमोर गुडघे टेकले आणि पळ काढला.

अशा पद्धतीने राजा उमराव सिंग आणि क्रांतिकारक सैन्याने युद्ध जिंकून केवळ विजय मिळवलाच नाही तर युरोपियन रणनीतीचाही पराभव केला.  पण भारतात या घटनेचा उल्लेख आढळत  नाही, याचं वाईट कुठेतरी वाटतं.

हे ही वाचा भिडू :

• ती होती छत्रपती शिवाजी महाराजांनी लढलेली शेवटची लढाई
• गॅलिपोलीची लढाई ज्याला जगातलं सगळ्यात फसलेलं आणि खराब युद्ध म्हटलं जातं
• बापाविरुद्धची न्यायलयीन लढाई पोरीनं शेवटी जिंकलीच !

The post देशाचा पहिला स्वातंत्र्य संग्राम ज्यात सैनिक स्वत:चा दारूगोळा पेटवून शहिद झाले appeared first on BolBhidu.com.

आपल्या ग्रामीण भागात आजही बऱ्याच वाड्यात आड- विहिरी असतात. पूर्वीच्या काळात घरो-घरी जसं लोकं आप-आपल्या परीने आड-विहीर बांधत असत.

त्याचप्रमाणे पाण्याची कमतरता भासू नये म्हणून जुन्या काळी राजा-महाराजा आपल्या राज्यात वेगवेगळ्या ठिकाणी विहिरी खोदत असत. भारतात अशा हजारो विहिरी आहेत, ज्या शेकडो वर्षे जुन्या आहेत तर काही हजार वर्षांच्याही पेक्षा जुन्या. आज आम्ही तुम्हाला अशाच एका विहिरीबद्दल सांगणार आहोत, ज्याचे नाव आहे ‘रानी की बावडी‘. वास्तविक बावडी म्हणजे पायरी विहीर. 

गुजरातच्या पाटण जिल्ह्यात असलेली ‘रानी की वाव’ ही जलसंधारणाच्या प्राचीन परंपरेचे अनोखे उदाहरण आहे. असे म्हटले जाते की राणी की वाव/बावडी १०६३ मध्ये सोळंकी वंशाचा राजा भीमदेव प्रथम याच्या स्मरणार्थ त्यांची पत्नी राणी उदयमती हिने बांधली होती. राणी उदयमती ही जुनागढचा राजा चुडासामा रा खेंगरची मुलगी होती.

 ‘राणी की वाव’ हा उत्कृष्ट वास्तुकलेचा जिवंत आणि अद्वितीय नमुना मानला जातो. 

हि राणी की वाव ६४ मीटर लांब, २० मीटर रुंद आणि २७ मीटर खोल आहे. ही भारतातील सर्वात अनोखी वाव आहे. त्याच्या भिंती आणि खांबांवर अनेक कलाकृती आणि शिल्पे अतिशय सुंदरपणे कोरलेली आहेत. यातील बहुतेक कोरीव काम भगवान विष्णू, भगवान राम, वामन, नरसिंह, महिषासुरमर्दिनी, कल्की इत्यादी विविध रूपांमध्ये आहेत.

ही सात मजली वाव मारू-गुर्जरा स्थापत्य शैलीची साक्ष आहे. सरस्वती नदी गायब झाल्यानंतर सुमारे सात शतके ते गाळात गाडली गेली होती. भारताच्या पुरातत्व खात्याने ती पुन्हा शोधून स्वच्छ केली. आता येथे मोठ्या प्रमाणात लोक फिरायला येतात.

या वावमध्ये ३० किमी लांबीचा रहस्यमय बोगदाही आहे.

असे म्हटले जाते की या जगप्रसिद्ध पायरीच्या खाली एक छोटा दरवाजा देखील आहे, ज्याच्या आत सुमारे ३० किमी लांबीचा बोगदा आहे. पाटणमधील सिद्धपूर येथे हा बोगदा उघडतो. असे मानले जाते की या गुप्त बोगद्याचा वापर राजा आणि त्याचे कुटुंब युद्धात किंवा कोणत्याही कठीण परिस्थितीत करत होते. सध्या हा बोगदा दगडफेक आणि चिखलामुळे बंद आहे.

‘रानी की बावडीचा इतिहास ९०० वर्षांहून अधिक जुना असून येथे मोठ्या संख्येने पर्यटक भेट देण्यासाठी येतात. २०१४ मध्ये युनेस्कोने याला जागतिक वारसा स्थळ म्हणून घोषित केलेय. युनेस्कोने याला तांत्रिक विकासाचे अलौकिक उदाहरण म्हणून मान्यता दिली आहे. यामध्ये जलव्यवस्थापनाच्या उत्तम व्यवस्थेबरोबरच कारागिरीचे सौंदर्यही दिसून येते. ‘रानी की वाव’ ही संपूर्ण जगात एकमेव अशी पायरी विहीर आहे ज्याचा जागतिक वारसा यादीत समावेश करण्यात आला आहे. प्राचीन भारतातील जलव्यवस्थापनाची व्यवस्था किती उत्कृष्ट होती याचाही तो पुरावा आहे.

 जुलै २०१८ मध्ये भारतीय रिझर्व्ह बँकेने १०० च्या नोटेवर ती वैशिष्ट्यीकृत केली होती.

या वाव ११ व्या शतकातील भारतीय भूगर्भीय वास्तू रचना आणि जल व्यवस्थापनात भूजल संसाधनांचा वापर करण्याच्या तंत्राचे सर्वात विकसित आणि व्यापक उदाहरण आहेत.

राणी की वाव ऐतिहासिक तथ्ये देखील पाहणे गरजेचं आहे, भारतात पायऱ्यांच्या बांधकामाचा आणि वापराचा मोठा इतिहास आहे. या विहिरी आपल्या देशाच्या मौल्यवान आणि अविभाज्य वारशाचे प्रतीक आहेत, असे बोलले जाते. या विहिरी पाणी व्यवस्थापनाच्या जुन्या पद्धतींपैकी एक आहेत, त्यांचे जतन करणे ही आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे.या ऐतिहासिक वास्तूंचे जतन करण्यासाठी भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभागाकडून महत्त्वपूर्ण प्रयत्न केले जात आहेत. त्यांचे जतन करण्यासाठी लोकसहभाग आवश्यक आहे.

हे हि वाच भिडू :

• मालेगाव बॉम्बस्फोटपासून सुरवात झालेला सायकल बॉम्बने आतापर्यंत शेकडो भारतीयांचा जीव घेतलाय
  
• मालेगाव बॉम्बस्फोटपासून सुरवात झालेला सायकल बॉम्बने आतापर्यंत शेकडो भारतीयांचा जीव घेतलाय
  
• ‘द काश्मीर फाईल’मध्ये असं काय आहे कि, विवेक अग्निहोत्री यांना जीवे मारण्याची धमकी मिळतेय
  

The post भारतातील एक अशी पायऱ्यांची विहिर ज्यात एक सिक्रेट बोगदाही आहे appeared first on BolBhidu.com.